Sinds het begin van de strijd aan het Oostfront (22 juni 1941) proberen de nationaal-socialisten ook op het thema 'bolsjewisme' de publieke opinie te beïnvloeden. Vaak wordt daarbij aangehaald dat grote groepen Nederlanders voor de oorlog anti-Rusland waren.
Ook de term 'wereldvijand no. 1' wordt dan vaak gebruikt. Als voorbeeld dit fragment van een artikel in de Amsterdamsche Post van 18 juli 1941 (klik erop voor een vergroting).
Er verschijnen ook affiches, waaronder deze niet-zo-subtiele 'Bolsjewisme is Moord!'
En tussen 15 augustus en 19 september 1942 hing onderstaand affiche op de borden. Een tekening uit 1930 uit een Engels satirisch blad werd voor nationaal-socialistische doeleinden gebruikt:
In dezelfde lijn (het gebruiken van een eerder verschenen tekening) verschijnt rond 20 november 1942, opa's tekening uit 1939 op aanplakborden en -zuilen in Nederland.
Over het affiche (110 bij 80 centimeter) is onderaan een strook geplakt (17 bij 72 centimeter). Ze horen bij elkaar (klik erop voor vergrotingen).
Verspreiding
Het affiche heeft hoogstwaarschijnlijk in heel Nederland gehangen. Verderop in dit hoofdstuk staan foto's die bewijzen dat het affiche hing in Amsterdam, Den Haag en Utrecht.
Ook in Limburg moet hij verspreid zijn geweest, gezien een terloopse opmerking uit een nationaal-socialistisch artikel uit de Limburger Koerier van 1 februari 1943:
(Het is niet mijn bedoeling de gruwelen van het bolsjewistische monster af te schilderen. De voorpagina van de "Opmarsch" uit 1939, met Stalin als Wereldvijand No. 1, is in deze maanden weer even in herinnering gebracht aan hen, die zich heden in zijn bondgenootschap verheugen.)
Verder is het affiche tegenwoordig te vinden in veel verschillende archieven, verspreid door heel Nederland.
Uithangtijd
Het affiche mocht van de Duitse autoriteiten tussen 20 november en 10 december 1942 op de borden en zuilen hangen. Links onderaan het affiche staat het nummer (92) en de uithangtijd (klik erop voor een vergroting).
Op grond van de gegevens op de foto's en informatie die ik eromheen tegenkwam, blijkt inderdaad dat de hangperiode november-december 1942 is geweest.
Wat valt op aan het Stalin-affiche en de strook?
1) Het is een kleurenversie van de tekening uit 1939
2) Het is niet dezelfde tekening als die uit 1939 - zie voor een nadere uitleg het hoofdstuk Opa's Stalin-tekening (opa's rol)
3) Opa's handtekening staat erop
NB. Het witte plekje op de strook onder de U is een beschadiging op dit exemplaar
Foto's van het affiche in Amsterdam
Fotograaf Frits Rotgans (1912-1978) maakte eind 1942 rond zijn huis veel foto's. Op drie van zijn platen is opa's affiche te zien (klik erop voor vergrotingen)
Links de Kerkstraat, rechts Amstelveld 1-21, op de voorgrond de Prinsengracht
Weesperzijde, gezien naar Sarphatikade 9-12 (rechts) en Stadhouderskade 160 (links)
Amsterdam, lokatie onbekend
Foto van het affiche in Den Haag
Fotograaf (en cineast) Alphons Hustinx (1900-1972) maakte op 15 december 1942 in Den Haag een foto van een aanplakbord, waarop te zien is dat opa's affiche alweer overplakt werd.
De Haag, lokatie onbekend
Er is echter nóg iets te zien. De strook, werd hier onder het affiche geplakt, zodat opa's naam zichtbaar bleef:
Foto van het affiche in Utrecht
De heer F.W. Bonnet (1890-1978) woonde tijdens de oorlog in Utrecht. Hier maakte hij veel foto's. Hij schreef bij dit exemplaar "De propaganda gaat steeds voort. Wie zou nu Wereldvijand no.1 zijn?"
Utrecht, lokatie onbekend
Overige foto's van het affiche
In archieven zijn nog twee foto's te vinden van het affiche. De fotograaf is echter onbekend en ook is onbekend waar de foto genomen is:
Het affiche in een boek
Het Stalin-affiche is niet alleen veel gefotografeerd, maar is ook door een schrijver en tekenaar opgepikt. In 1945, nog tijdens de bezetting, verschijnt in de illegaliteit Punch van J. Engelenburcht met tekeningen van A. Nonymus. Achter deze pseudoniemen zitten pater J.H.A. Engelbregt en A.W.J.M. Noyons.
De inhoud van het boek wordt ook wel omschreven als 'galgenhumor uit de Tweede Wereldoorlog'. Het is opgebouw in hoofdstukjes waarin dan allerlei grappen staan. In het hoofdstukje Russisch offensief in de barre winter van '42 op '43 staat deze grap (klik erop voor een vergroting):
Het is onmiskenbaar opa's affiche. De tekst eronder bevestigt dit nog eens.
